Yawropa parlaméntidiki «sherqiy türkistan diniy erkinlik yigh
2015年10月24日星期六
VOA卫视 视频存档
Yawropa parlaméntidiki «sherqiy türkistan diniy erkinlik yighini» ikkinchi künige qedem qoydi
Muxbirimiz erkin tarim
2015-10-23 http://www.rfa.org/uyghur/xewerler/xelqara-xewer/yawrupa-sherqiy-turkistan-diniy-erkinlik-10232015232330.html?encoding=latin
Yawropa parlaméntidiki «sherqiy türkistan diniy erkinlik yighini»din bir körünüsh
RFA/Erkin Tarim
10 - Ayning 22 - Küni yawropa parlaméntida bashlanghan «sherqiy türkistan diniy erkinlik yighini» bügün ikkinchi künige qedem qoydi. D u q ning uyushturushi we wakaletsiz milletler teshkilatining sahibxaniliqida yawropa parlaméntining yighin zalida échiliwatqan ilmiy muhakime yighinining bügünki omumiy küntertipi töwendiki töt qisimgha bölüngen:
Birinchi qisim: xelqaraning diqqiti qeyerge buraldi?
Ikkinchi qisim: kishilik hoquq paaliyetlirini xitay we chetelde küchlendürüsh.
Üchinchi qisim: yerlik siyaset bilen din qeyerde késishidu?
Tötinchi qisim: aptonomiye we démokratiyining xitaydiki hazirqi ehwali we uning diniy erkinlikke bolghan tesiri.
Bügün doklar bergüchiler ichide, xitaydiki milletler heqqide élip barghan tetqiqatliri we bu heqte élan qilghan kitabliri bilen tonulghan doktor gladnéy ependimning, «néme üchün dunya uyghurlarning nidasigha pisent qilmidi? eslide néme qilish kérek idi?» dégen témida bergen doklati pütün yighin qatnashquchilirining küchlük alqishigha érishti.
Gladnéy ependim doklatida, «nöwette sherqiy türkistanda yüz bériwatqan qanliq toqunushlarni uyghurlar emes, belki xitay hakimiyiti keltürüp chiqarghan, buning bash we birdin — bir jawabkari xitay hakimiyitidin ibaret» dep körsetti.
Proféssor gladnéy ependim bolsa amérikiliq tetqiqatchi bolup, u, türkiye we xitaydiki uniwérsitétlarda tetqiqatchi bolghan, kambrij uniwérsitéti, xarward uniwérsitéti qatarliq 10 gha yéqin uniwérsitétning mexsus tetqiqat mukapatigha érishken, uning, «xitaydiki musulmanlar» namliq esiri mukapatqa érishken, u ilgiri amérika dölet mejliside xitaydiki kishilik hoquq mesilisi we xitaydiki musulmanlarning ehwali heqqide guwahliq bergen idi.
U, doklatida islam döletlirining xitayning uyghurlargha qaratqan diniy siyasitige qarita özlirini bésiwalghan gherb döletlirige körsetkendek réaksiye körsitishi kéreklikini, emma körsetmigenlikini bayan qildi. Proféssor yitzak shikor xitayning uyghurlargha élip bériwatqan bésim siyasitige türkiyening naraziliq bildürgenlikini, emma emeliy bir ish qilmighanliqini ilgiri sürdi.
U, iran bilen iyordaniye azraq réaksiye bildürdi. Bezi ereb mutexessisler gherb döletlirining we amérikining uyghurlargha ige chiqishi kéreklikini dédi. Eslide birinchi bolup islam döletliri xitayni eyiblishi kérek idi. Misirda qérindashlar partiyesi hakimiyet béshigha kelgendin kéyin, tunji ziyaritini xitaygha qaratti. Dédi.
Islam ellirining dölet axbarat wasitiliri 5 - Iyul ürümchi qirghinchiliqigha orun bermigenlikini, islam döletlirining amérika ottura sherqtin chiqip ketse, xitayning ottura sherqqe biterep saqchi bolup kirishini xalaydighanliqini ilgiri sürdi.
U axirida xulasilep mundaq dédi: islam döletlirining xitaygha qarshi bir inkasi yoq. Tetqiqatchilardinmu bu heqte köp tetqiqat yoq. Ereb döletliri axbarat wasitiliri köprek chetelge chiqqan uyghurlar toghrisida melumat béridu, tetqiqat élip baridu. Eslide buning kériki yoq. Ottura sherq döletlirining iqtisadiy yardemge éhtiyaji bar, shunga xitayni renjitmisek deydu. Xitay islam döletliri bilen peqetla iqtisadiy munasiwet ornitishni xalaydu. Özara ichki ishlargha arilashmasliq siyasiti élip baridu.
Yighinda yene kanada, gérmaniye amérika, türkiyedin kelgen paaliyetchi we tetqiqatchilar pikir bayan qildi.
Biz yighin toghrisida téximu tepsiliy melumat igilesh üchün yighinni uyushturghan dunya uyghur qurultiyi diniy ishlar komitéti mudiri turghunjan alawuddin ependige mikrofonimizni uzattuq.
（2015/10/24 发表）
blog comments powered by Disqus